Vandaag had ik het graag gehad over Anonymous, u weet wel ‘die computerhackers met hun maskers’ zoals ze in de volksmond wel eens worden omschreven. Toen dit onderwerp in de les nieuwe media & democratie werd behandeld, moest ik nostalgisch terugdenken aan lessen van het vak ‘Sociale bewegingen’ in mijn vorige master politicologie. Waarom? Omdat het toeval wil dat we deze ‘hackers’ uitgebreid hebben bestudeerd als sociale beweging. Maar zijn ze dat ook? In wat volgt gaan we hier op in en bespreken we Anonymous met bijzondere aandacht voor Electronic Civil Disobedience (ECD).
Sociale beweging?
Laten we beginnen met sociale bewegingen. Deze worden immers beschouwd als zeer belangrijke en vaak onmisbare elementen in een gezonde democratie. Landen waarbij het middenveld monddood wordt gemaakt of waarbij zelfs bepaalde organisaties worden verboden zijn vaak erg autoritair en weinig democratisch. Het recht op vereniging is zelfs grondwettelijk verankerd in België, enige beperkingen hierop zijn dan ook uit den boze. Akkoord, voor sommige extreme gevallen moeten er uitzonderingen bestaan, bv het verbieden van neo-nazistische bewegingen. Maar hiermee wijk ik te ver af. De vraag was of Anonymous tot een sociale beweging kan worden gerekend. Sommige mensen durven dit te betwisten (zo merk ik ook bij mij ouders en vrienden). Om dit te bevestigen duikel ik meteen een paar definities op uit het vak van vorig jaar op. “(The term) social movement I reserve for those sequences of contentious politics that are based on underlying social networks and resonant collective actions frames and which develop the capacity to maintain sustained challenges against powerful opponents” (Tarrow 1998) en “An act of protest includes the following elements: the action expresses a grievance, a conviction of wrong or injustice, the protestors are unable to correct the condition directly by their own efforts, the action is intended to draw attention to the grievances, the action is further meant to provoke ameliorathive steps by some target group, and the protestors depend upon some combinations of sympathy and fear to move the target group in their behalf” (Turner 1969). Een hele boterham, maar laten we deze definities even onthouden, eerst een beknopte uitleg over Anonymous. Voor wie het hele verhaal wil zien, onderaan een zeer aan te raden film over het ontstaan en motieven van de beweging.
Anonymous
Anonymous ontstond in 2003 als een internationaal online netwerk van computerhackers die dit doen uit zelfverklaarde activistische motieven, vandaar de term ‘hacktivism’. Ze omschrijven zichzelf als een ‘internetverzameling’ gekenmerkt door een zeer losse hiërarchie en gemeenschap van individuele hackers die elkaar enkel via het internet kennen. In 2010 kwam het netwerk internationaal sterk onder de aandacht nadat het die andere online-organisatie Wikileaks steunde en hielp wanneer deze het hard te verduren kreeg. Vooral wanneer Visa en Mastercard, de transacties van Wikileaks blokkeerden, reageerde Anonymous met grootschalige aanvallen op de website van deze instellingen. Dit werd gedaan door de techniek van DDOS of ‘Distributed Denial of Services Attacks’, op deze manier kan de site volledige worden platgelegd en kunnen er gegevensdatabanken worden gekraak(Deckmyn 2013). Anonymous verklaarde dan ook dat ze samen met Wikileaks trouwe bondgenoten zijn in de strijd voor absolute vrijheid van informatie, voornamelijk op het internet. De voornaamste beweegreden van het collectief is aldus ijveren voor een totale transparantie en geen enkele beperking op de wereldwijde informatiestromen. Naast het steunen van WIkileaks, viel Anonymous vaak ook websites aan van regeringen die bijvoorbeeld anti-piraterij wetgeving uitvaardigden of regeringen die censureerden. Een van de meest bekende voorbeelden van acties door Anonymous was ook het protesteren tegen de nogal geheimzinnige en mysterieuze religieuze organisatie Scientology, dit werd gedaan met DDOS, prank calls en zelfs betogingen ter plaatse (McCormick, 2013).
Wanneer we bovenstaande elementen toepassen op bovenstaande definities, kunnen we er dus niet omheen dat hoewel het gaat over een los netwerk we hier wel degelijk over een sociale beweging kunnen spreken. De centrale overtuiging van absolute vrijheid van informatie is het bindmiddel bij uitstek onder de ‘hackers’. Ook de collectieve actie is enorm van belang, een individuele hacker kan immers nooit hetzelfde bereiken dan wanneer verschillende hackers samenwerken. De term hacktivism is hier dus zeer zeker op zijn plaats: het gaat hier om een vorm van activisme met als middel hacking. In de literatuur spreekt men ook wel eens van Electronic Civil Disobedience (ECD), dus gewoon een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid, maar dan verdergezet op het internet. Himma heeft het over ‘the (sometimes) clandestine use of computer hacking to help advance political causes (2007). Volgens The Critical Art Ensemble (1995) neemt de effectiviteit van burgerlijke ongehoorzaamheid decennium na decennium verder af: “Even though the monuments of power still stand, visibly present in stable locations, the agency that maintains power is neither visible nor stable. Power no longer permanently resides in these monuments, and command and control now move about as desired. If mechanisms of control are challenged in one spatial location, they simply move to another location.” Door processen van globalisering zijn vele machthebbende instituten veel meer gedecentraliseerd en verspreid. Het is voor deze dan ook veel makkelijker problemen met protest en burgerlijke ongehoorzaamheid te vermijden. Denken we maar aan multinationals die gewoonweg delokaliseren bij protest of grootschalige stakingen van een bepaalde groep, de activiteiten worden dan gewoonweg verschoven naar gebieden waar er geen problemen zijn. De auteurs zien dan ook de toekomst in de nieuwe technologie: These outdated methods of resistance must be refined, and new methods of disruption invented that attack power (non)centers on the electronic level.” En dat is dan ook exact waarvan Anonymous een uiting is, een nieuwere en veel efficiëntere vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid, geboden door de mogelijkheden van het internet. Hier kunnen we terug verwijzen naar het voorbeeld van de acties tegen Scientology. Zoals vermeld voerde Anonymous hiertegen DDOS-aanvallen uit als protesteerde ze tegen de instelling met betogingen. Maar wat zou voor de instelling het meest vervelende zijn geweest? Ongetwijfeld is dit de DDOS, wanneer de hele website en toebehoren wereldwijd wordt gesaboteerd en in de war gestuurd, zal dit zeker grotere negatieve gevolgen met zich meebrengen dan een beperkte plaatselijke betoging. Grote wereldwijde instellingen, bedrijven en regeringen kunnen er amper of niet aan ontsnappen, en net dit maakt het zo’n krachtig wapen. De ECD is gewoonweg een veel effectievere vorm van protest, zeker in een door steeds toenemende informatisering gekenmerkte maatschappij.
De discussie over het feit of de groepering nu al dan niet eerder een criminele organisatie is, is wat mij betreft dan ook een nepdebat. Het heeft net vooral te maken met het gegeven dat hun acties veel effectiever zijn en grotere gevolgen hebben in onze hedendaagse door technologie gedomineerde maatschappij. Het zijn de motieven die van belang zijn, en laten we er vanuit gaan dat deze goed bedoeld zijn. Hun acties mogen dan wel als crimineel worden beschouwd omdat ze onwettelijk zijn, zolang het vreedzaam gebeurt is dit wat mij betreft ok. Wel ben ik van mening dat de beweging steeds een zekere proportionaliteit in acht moet nemen. Het platleggen van een website van een bedrijf of regering is nog iets anders dan het ongelimiteerd hacken van gegevens en deze te wissen of illegaal verspreiden. Hierin schuilt wat mij betreft dan ook het grootste gevaar, de vele mogelijkheden van allerhande technologieën maken misbruiken meer reëel.
Bronnen:
Critical Art Ensemble (1995). Electronic Civil Disobedience & Other Unpopular Ideas.
Deckmyn, D. (2013). Hacktivist tot in de kist in De Standaard.
Himma, K.E. (2007). Internet security: Hacking, counterhackingand society. Sudbury, MA: Jones and Bartlett.
Mansfield-Devine. S. (2011). Anonymous: serious threat or mere annoyance?.
McCormick, T. (2013). An anthropology of an idea hacktivism in Foreign Affairs.
Tarrow, S. (1998) Power in Movement: Collective Action, Social Movements and Politics, Cambridge University Press.
Turner, V. (1967). The Ritual Process.
Niels Van Driessche 